1. Jakie są koszty rozprawy sądowej i kto zwykle powinien je ponieść?
(Źródła normatywne) – Koszty sądowe i procedury dotyczące postępowań sądowych, a także pomoc prawna, są określone w dekrecie Prezydenta Republiki nr 115 z dnia 30 maja 2002 r. (Dz. U. nr 139/2002), będącym tekstem jednolitym przepisów o kosztach sądowych.
Ustawa nr 794 z dnia 13 czerwca 1942 r. z późniejszymi zmianami reguluje honoraria za czynności adwokackie przed sądami w sprawach cywilnych, handlowych, administracyjnych i skarbowych. Honoraria za poszczególne czynności adwokackie ustala się według stawek przyjętych decyzją ministerialną nr 585 z 1994 r.
(Koszty sądowe) – Koszty postępowań w sprawach cywilnych i handlowych, w szerokim rozumieniu terminu „koszty”, obejmują zarówno koszty sądowe, jak i opłaty i wydatki z tytułu zastępstwa prawnego.
Koszty postępowania składają się ze stałej opłaty za wpisanie sprawy na wokandę i ewentualnie z innych opłat (np. za doradztwo w kwestiach formalnych i opłat za wydanie kopii).
Stałą opłatę, o której mowa w tekście jednolitym dekretu nr 115 z 2002 r., uiszcza się w przypadku postępowań przed sądami każdej instancji we wszystkich sprawach cywilnych, łącznie z postępowaniem upadłościowym i nieprocesowym, chyba że przepisy szczególne zwalniają od kosztów.
Opłat nie pobiera się w sprawach z zakresu stosunków rodzinnych, stanu cywilnego lub zdolności prawnej osoby, określonych w księdze IV kodeksu postępowania cywilnego (np. separacja, postępowania w sprawach nieletnich i stosunków majątkowych małżonków), postępowaniach zabezpieczających (np. zajęcie wierzytelności); postępowaniach wieczysto-księgowych, postępowaniach egzekucyjnych w sprawie zajęcia ruchomości i nieruchomości, postępowaniach dotyczących świadczeń alimentacyjnych, wszystkich postępowaniach w sprawach nieletnich (np. postępowania z zakresu władzy rodzicielskiej) oraz przepisów dotyczących orzekania o właściwości sądów.
Powody zwolnienia od wniesienia opłaty należy podać w uzasadnieniu pisma wszczynającego postępowanie.
Nie ma obowiązku wnoszenia podstawowej opłaty w sprawach cywilnych o odszkodowanie toczących się w związku z postępowaniem karnym, w przypadku gdy wytacza się powództwo o skazanie przestępcy; jeżeli wniosek wnosi się jedynie o odszkodowanie, nawet w razie wyroku zaocznego, opłata jest należna w przypadku przyjęcia wniosku.
Stawka minimalna wynosi 62 EUR, a maksymalna 930 EUR i waha się w zależności od rodzaju i wartości przedmiotu sprawy.
(Obowiązek uiszczenia opłaty) – Każda strona ma obowiązek uiszczenia kosztów wykonanych lub wymaganych czynności sądowych oraz wszystkich środków niezbędnych w toku postępowania, jeżeli nakazuje tak prawo lub sąd (np. koszty doradztwa). Jeżeli stronie przysługuje prawo pomocy, koszty pokrywa Skarb Państwa.
Podstawową opłatę musi wnieść osoba przystępująca do sprawy sądowej lub wnosząca pozew, lub w przypadku postępowania egzekucyjnego, składająca wniosek o zajęcie lub sprzedaż.
Wartość przedmiotu sprawy określona jest w podsumowaniu pisma wszczynającego postępowanie. Strona, która zmienia wniosek lub wnosi pozew wzajemny, lub przystępuje do sprawy niezależnie, zwiększając w ten sposób wartość przedmiotu sprawy, musi wnieść dodatkową opłatę.
(Kryterium zasądzenia kosztów) – Zgodnie z zasadą ogólną przewodniczący sądu nakazuje stronie przegrywającej pokrycie kosztów postępowania sądowego poniesionych przez stronę wygrywającą.
Przewodniczący według własnego uznania decyduje o zasądzeniu kosztów i może też zarządzić uiszczenie całości lub części kosztów, rozpatrując cały przebieg sporu. Przewodniczący musi wziąć pod uwagę stopień uzasadnienia istoty sporu. Od zarządzenia przewodniczącego przysługuje odwołanie.
Strona przegrywająca musi zwrócić stronie wygrywającej opłaty i wydatki z tytułu obrony, a także należności przypadające biegłym powołanym przez sąd lub przez strony, których wynagrodzenie ustala sąd. Strona przegrywająca ma także obowiązek pokryć inne wydatki związane z postępowaniem, które uiszcza się referendarzowi sądowemu wraz z opłatą za powiadomienie o wyroku.
2. Czym jest pomoc prawna?
Pomoc prawna we włoskim systemie prawnym odpowiada instytucji „patrocinio a spese dello Stato”, mającej na celu ochronę pozwanych nieposiadających wystarczających środków finansowych, i polega na zwolnieniu od niektórych kosztów (kosztów obciążających budżet państwa) i pokryciu innych kosztów przez Skarb Państwa.
Osoba korzystająca z pomocy prawnej nie musi uiszczać ustalonych opłat, ponosić podstawowych kosztów za powiadomienia przez organa administracji, niektórych podatków (rejestracyjnych, z tytułu hipoteki przymusowej i za wpis do księgi wieczystej) oraz opłat za wydanie kopii.
Skarb Państwa pokrywa następujące koszty:
opłaty i wydatki związane z ustanowieniem adwokata;
diety i koszty podróży sędziów, urzędników i pracowników sądowych w związku z wykonywaniem czynności służbowych poza budynkiem sądu;
diety i koszty podróży świadków, pracowników sądowych i biegłych i wydatki poniesione z powodu wykonywania czynności służbowych;
koszt ogłoszeń wyroków sądowych;
koszt urzędowego powiadomienia.
Państwo może przeprowadzić egzekucję kosztów, którymi obciążona jest strona przegrywająca, a w przypadku bezskuteczności egzekucji, może żądać ich zwrotu przez stronę korzystającą z pomocy prawnej, jeżeli sprawa została wygrana lub zawarto ugodę i strona uzyskała co najmniej sześciokrotność poniesionych wydatków lub gdy postępowanie zawieszono lub umorzono. Istnieją przepisy szczególne o przeprowadzaniu egzekucji w przypadku wycofania lub umorzenia sprawy wskutek zaniechania czynności przez strony bądź niespełnienia wymogów prawnych.
3. Czy mogę skorzystać z pomocy prawnej?
Pomocy prawnej w postępowaniu cywilnym i postępowaniu nieprocesowym (np. w sprawach o separację i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi – opieka, władza rodzicielska) udziela się pozwanym niezdolnym do poniesienia kosztów, jeżeli ich wnioski są odpowiednio uzasadnione.
Pomoc prawna przysługuje osobie, której dochód podlegający opodatkowaniu zgodnie z ostatnią deklaracją podatkową nie przekracza 9269,22 EUR. Co dwa lata próg dochodu jest zmieniany decyzją Ministra Sprawiedliwości tak, aby uwzględniał różnice we wskaźniku cen detalicznych ISTAT.
W przypadku gdy zainteresowana strona mieszka wspólnie z małżonkiem lub innymi członkami rodziny, przedmiotowy dochód stanowi sumę dochodów wszystkich członków rodziny, łącznie z dochodem wnioskodawcy.
Przy ustalaniu wysokości dochodu uwzględnia się także dochód ustawowo zwolniony od podatku.
W przypadku gdy powództwo dotyczy naruszenia praw osobistych lub w sprawach, w których interesy wnioskodawcy są sprzeczne z interesami pozostałych członków rodziny nuklearnej razem z nim mieszkających pod uwagę bierze się jedynie dochód osobisty.
Obywatelom państwa obcego i bezpaństwowcom legalnie przebywającym we Włoszech w momencie wystąpienia okoliczności lub stosunku dających podstawę do wszczęcia postępowania przed sądem przysługują takie same prawa jak obywatelom włoskim, takie same prawa przysługują także organizacjom lub stowarzyszeniom o charakterze niezarobkowym, które nie prowadzą działalności gospodarczej.
4. Czy pomoc prawną można uzyskać dla wszystkich sporów?
Pomoc prawną można uzyskać we wszystkich postępowaniach w sprawach cywilnych i w postępowaniach nieprocesowych.
Pomocy prawnej nie można uzyskać w postępowaniach w sprawach dotyczących cesji wierzytelności lub innego roszczenia względem osoby trzeciej, chyba że suma wierzytelności została wypłacona lub świadczenie zostało wcześniej spełnione.
5. Czy istnieje specjalna procedura w nagłych przypadkach?
Nie przewidziano specjalnej procedury w trybie przyspieszonym. Należy jednak zauważyć, że decyzje muszą być podejmowane szybko (w terminie 10 dni) oraz że zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z przepisów o pomocy prawnej organ odpowiedzialny za udzielanie pomocy prawnej musi w nagłych przypadkach podjąć natychmiastową decyzję.
6. Gdzie można uzyskać formularz wniosku o pomoc prawną?
Ministerstwo Sprawiedliwości obecnie opracowuje formularz wniosku o udzielenie pomocy prawnej, uwzględniając ostatnie zmiany odnośnych przepisów. Formularz kierowany jest do organu odpowiedzialnego za udzielanie pomocy prawnej.
Każda osoba, która uważa, że zgodnie z prawem spełnia warunki uzyskania pomocy prawnej może na każdym etapie postępowania ubiegać się o udzielenie pomocy prawnej, bez wykorzystania gotowych formularzy wniosku, ale musi złożyć na wniosku swój podpis.
Autentyczność podpisu musi być stwierdzona przez adwokata strony lub zgodnie z przepisami art. 38 dekretu Prezydenta Republiki nr 2000/445 (wniosek musi być podpisany w obecności urzędnika sądowego, ale kopia dokumentu tożsamości osoby składającej podpis, dołączana do wniosku, nie musi być poświadczona za zgodność z oryginałem).
Wniosek można wysłać faksem lub pocztą elektroniczną z zachowaniem przewidzianych w tym celu procedur.
7. Jakie dokumenty należy załączyć do wniosku o pomoc prawną?
Wniosek składa się na papierze gładkim. Pod rygorem odrzucenia, wniosek powinien zawierać następujące informacje:
prośbę o przyznanie pomocy prawnej i wskazanie postępowania, jeżeli zostało wszczęte;
dane osobowe wnioskodawcy oraz członków rodziny, oraz numery identyfikacji podatkowej;
oświadczenie wnioskodawcy, że wysokość jego dochodu uprawnia go do otrzymania pomocy prawnej, i wskazanie całkowitego dochodu, który będzie brany pod uwagę;
zobowiązanie do powiadomienia, przed zakończeniem sporu, o znaczących zmianach w wysokości dochodów uzyskanych w poprzednim roku, w terminie 30 dni po upływie roku od złożenia wniosku lub od daty wcześniejszego powiadomienia o zmianach w wysokości wynagrodzenia.
Wniosek kwalifikujący się do rozpatrzenia musi zawierać oświadczenie o stanie faktycznym i prawnym, aby można było uznać, że wniosek jest odpowiednio uzasadniony, z wyszczególnieniem dowodów, które wnioskodawca może przedstawić na poparcie wniosku.
W przypadku dochodu uzyskanego za granicą, obywatele państw spoza UE muszą dołączyć do wniosku wydane przez właściwy konsulat zaświadczenie potwierdzające prawdziwość podanych informacji.
Na żądanie sędziego lub właściwej rady adwokackiej wnioskodawca musi przedstawić, pod rygorem nieważności wniosku, dokumenty potwierdzające prawdziwość informacji zawartych we wniosku.
8. Gdzie należy zarejestrować wniosek o pomoc prawną?
Wniosek o pomoc prawną może być złożony tylko przez wnioskodawcę lub adwokata wnioskodawcy. Może być on wysłany pocztą poleconą do rady adwokackiej w miejscu siedziby właściwego sądu, przed którym toczy się postępowanie, lub gdy postępowanie nie toczy się, do miejsca siedziby sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
W postępowaniu apelacyjnym właściwym organem jest rada adwokacka w miejscu, w którym właściwy sąd wydał zaskarżone orzeczenie.
Rada adwokacka przyznaje wnioskodawcy pomoc prawną w terminie 10 dni, jeżeli ma pewność, że dochód wnioskodawcy nie przekracza ustalonego progu oraz że żądania wnioskodawcy są odpowiednio uzasadnione.
Jeżeli postępowanie cywilne o odszkodowanie wszczyna się w związku z postępowaniem karnym, wniosek należy złożyć lub dostarczyć do kancelarii właściwego sądu, który rozpatrzy wniosek.
9. Jak uzyskam informacje o tym, czy kwalifikuję się do otrzymania pomocy prawnej?
Zainteresowana strona oraz sędzia otrzymują kopie pisma, w którym rada adwokacka przyznaje pomoc w odpowiedzi na wniosek, odrzuca go lub stwierdza jego niedopuszczalność.
Jeżeli wnioskodawca znajduje się w areszcie, kopie decyzji przesyła się zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego.
10. Co należy zrobić w przypadku, gdy przysługuje mi pomoc prawna?
11. Jeżeli przysługuje mi pomoc prawna, kto wybiera dla mnie prawnika?
Wnioskodawca, któremu przyznano pomoc prawną, może wybrać adwokata z listy ustanowionej przez radę adwokacką na obszarze właściwości sądu apelacyjnego, gdzie znajduje się sąd właściwy do orzekania co do istoty sprawy lub sąd, przed którym toczy się postępowanie.
Wnioskodawcy, którym przyznano pomoc prawną, mogą powołać biegłych w przypadkach przewidzianych prawem.
W przypadku postępowania apelacyjnego, adwokata wybiera się z listy ustanowionej przez radę adwokacką na obszarze właściwości sądu apelacyjnego, gdzie siedzibę ma sąd, w którym wydano zaskarżone orzeczenie.
Na listę adwokatów udzielających pomocy prawnej wpisani są prawnicy, którzy zgłosili się do wpisania na listę i posiadają niezbędne kwalifikacje do zastępowania stron w procesach sądowych.
O wpisaniu kandydata na listę adwokatów rada adwokacka decyduje na podstawie zdolności kandydata, doświadczenia zawodowego zdobytego przez co najmniej sześć lat i braku kar dyscyplinarnych.
Wpis na listę może być w każdej chwili unieważniony. Corocznie lista jest aktualizowana i ogłaszana publicznie we wszystkich organach sądowych w danym okręgu.
Adwokat reprezentujący stronę korzystającą z pomocy prawnej musi zażądać ogłoszenia przerwania postępowania, jeżeli postępowanie umorzono wskutek bezczynności stron (art. 309 kodeksu postępowania cywilnego). Niewykonanie tego obowiązku skutkuje karą dyscyplinarną.
12. Jeżeli przysługuje mi pomoc prawna, czy obejmie ona całość kosztów rozprawy sądowej?
Osoby korzystające z pomocy prawnej nie muszą ponosić niektórych kosztów, a inne koszty pokrywane są przez Skarb Państwa (por. art. 131 tekstu jednolitego nr 2002/115). Pomoc obejmuje wszystkie ustawowe opłaty związane z postępowaniem, m.in. powołanie biegłego przez strony. Pomoc nie obejmuje jednak kosztów doradztwa pozasądowego.
Opłaty i wydatki wnioskodawcy związane z czynnościami adwokackimi przed sądem są ustalane przez sędziego po zakończeniu każdego etapu sprawy i po zakończeniu całego postępowania.
Ustalane są również wydatki i opłaty związane z czynnościami sędziego dodatkowego i każdego biegłego powoływanego przez strony.
Orzeczenie o nakazie płatności przekazywane jest korzystającemu z pomocy i stronom uczestniczącym w sprawie, a także prokuratorowi. Od orzeczenia przysługuje odwołanie.
Ani obrońca wnioskodawcy, ani sędzia dodatkowy ani biegli powoływani przez strony nie mogą żądać ani otrzymać od strony korzystającej z pomocy prawnej wynagrodzenia ani zwrotu kosztów, z wyjątkiem kosztów przewidzianych prawem. Każde inne ustalenie jest nieważne i każde naruszenie tego zakazu stanowi poważne wykroczenie dyscyplinarne.
W sprawach cywilnych toczących się w związku z postępowaniem karnym koszty postępowania regulowane są art. 108 tekstu jednolitego. Niemniej jednak przyznanie stronie pomocy prawnej daje jej, ogólnie rzecz ujmując, takie same uprawnienia jak w przepisach ogólnych.
13. Jeśli przysługuje mi częściowa pomoc prawna, kto pokrywa pozostałe koszty?
Przepisy o pomocy prawnej nie przewidują częściowego prawa pomocy.
14. Jeśli przysługuje mi prawo pomocy, czy obejmuje ono odwołania, które ewentualnie zdecyduję się wnieść po rozprawie?
Pomoc prawna obejmuje wszystkie instancje sądowe i cały tok postępowania, oraz wszystkie związane z nim procedury (np. egzekucję).
Jeżeli jednak strona korzystająca z pomocy sądowej przegrywa sprawę, nie może korzystać z pomocy sądowej w celu odwołania, z wyjątkiem roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu karnym.
15. Jeśli przysługuje mi pomoc prawna, czy pomoc ta może zostać cofnięta przed zakończeniem rozprawy (lub nawet po jej zakończeniu)?
Jeżeli w toku postępowania zachodzą istotne zmiany wysokości dochodu strony korzystającej z pomocy, mające wpływ na kryteria przyznania pomocy, sędzia prowadzący postępowanie uchyla decyzję o przyznaniu pomocy.
Sędzia procesowy może także w każdej chwili uchylić decyzję o przyznaniu pomocy, jeżeli okaże się, że nie spełniono warunków przyznania pomocy lub że strona postępowała w złej wierze, lub w przypadku rażącego zaniedbania.
Uchylenie decyzji o przyznaniu pomocy staje się skuteczne od chwili stwierdzenia zmiany dochodu, jednak w innych przypadkach uchylenie decyzji ma moc wsteczną i wymaga zwrotu sumy uiszczonej przez Skarb Państwa.
W razie stwierdzenia składania fałszywych zeznań urząd skarbowy żąda uchylenia decyzji o przyznaniu pomocy i przekazuje dowody prokuratorowi w celu ewentualnego wszczęcia postępowania karnego.
Na żądanie organów wymiaru sprawiedliwości lub z inicjatywy urzędów skarbowych w toku postępowania przeprowadza się kolejne kontrole spełniania warunków korzystania z pomocy prawnej.
Nieprawdziwe zeznania o dochodach podlegają karze od roku do pięciu lat pozbawienia wolności i karze grzywny od 309,87 do 1549,37 EUR. Wymiar kary wzrasta, jeżeli wskutek podania nieprawdziwych informacji uzyskano pomoc prawną lub przedłużono świadczenie pomocy prawnej.
Skazanie powoduje odebranie pomocy z mocą wsteczną i egzekucję od skazanego kwot pieniężnych wypłaconych przez Skarb Państwa.
16. Jeśli nie przysługuje mi prawo pomocy, czy mogę odwołać się od tej decyzji?
Jeśli właściwa rada adwokacka odrzuca wniosek o przyznanie pomocy prawnej lub stwierdza niedopuszczalność wniosku, wnioskodawca może ponownie wnieść wniosek do sędziego prowadzącego postępowanie, który zdecyduje o przyznaniu pomocy i wyda w sprawie orzeczenie.
Dalsze informacje
Ochrona porzuconych małoletnich; postępowanie z zakresu władzy rodzicielskiej
Ustawa nr 149 z dnia 28 marca 2001 r. (opublikowana w Dz. U. nr 96/2001) wprowadziła obowiązkową obronę z urzędu w postępowaniach w sprawie zgłaszania porzucenia małoletnich, a także w postępowaniach z zakresu władzy rodzicielskiej (ograniczenie i pozbawianie władzy rodzicielskiej).
Ustawa, która wymaga dodatkowych przepisów wykonawczych, wejdzie w życie dnia 1 lipca 2003 r. (dekret z mocą ustawy nr 126/2002).
Do tego czasu w procedurach objętych ustawą nr 184/1983 (postępowania dotyczące zgłaszania możliwości adopcji i postępowania o przysposobienie) stosowane będą przepisy tekstu jednolitego nr 115/2002. Art. 143 tego tekstu stanowi, że Skarb Państwa pokrywa:
opłaty i wydatki związane z czynnościami adwokata i biegłych powołanych przez sąd lub przez strony;
diety i wydatki sędziów, urzędników państwowych i pracowników sądowych, wykonujących obowiązki służbowe poza budynkiem sądu;
diety i koszty świadków i notariuszy;
opłaty i koszty czynności pracowników sądowych w zakresie urzędowego powiadamiania i pism procesowych.
W sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej obowiązują przepisy o postępowaniu nieprocesowym.
Postępowania o wydalenie osób nieposiadających obywatelstwa państw członkowskich Unii Europejskiej
W postępowaniach o wydalenie osób nieposiadających obywatelstwa jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej Skarb Państwa pokrywa koszty opłat i wydatków związanych z czynnościami adwokata i sędziego dodatkowego, ponoszonych przez sąd, przed którym toczy się postępowanie.
Odwołania można składać do prezesa właściwego sądu.
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite na wniosek prokuratora
Koszty uiszcza się zgodnie z przepisami ogólnymi.
Koszty z tytułu powoływania biegłych w sprawach o ubezwłasnowolnienie pokrywa Skarb Państwa.
Po wydaniu orzeczenia przez sąd Skarb Państwa ma prawo zażądać od osób sprawujących opiekę zwrotu kosztów, jeżeli sędzia stwierdzi na podstawie przedstawionych dokumentów lub kontroli przeprowadzonej przez urząd skarbowy, że przekroczony został próg dochodu ustalony w celu przyznania pomocy prawnej w sprawach cywilnych.