Przemoc domowa – Problem globalny – Problem Unii Europejskiej
Niepowodzenie działań społeczności międzynarodowej w stosunku do praw kobiet ma swoje dwa oblicza. Po pierwsze, nie zdołano zapewnić kobietom równości i poszanowania ich praw społecznych, ekonomicznych i kulturalnych. Jeszcze większą porażką jest jednak drugi aspekt – nie udaje się zagwarantować kobietom praw do tego, by nie były torturowane, zabijane, porywane, sprzedawane czy arbitralnie więzione. W XXI wieku przemoc wobec kobiet stanowi jeden z najpoważniejszych problemów współczesnego świata, a jej rozmiar i skutki nazwać można skandalem w zakresie pogwałcenia praw człowieka.
W większości krajów świata miejscem, w którym kobieta najbardziej narażona jest na przemoc, jest jej własny dom. Przemoc w rodzinie nie zna granic pomiędzy państwami, kulturami czy klasami społecznymi. Równie często spotykana jest w krajach, gdzie kulturowe czy religijne uwarunkowania przyzwalają na atakowanie kobiet, jak i tych, gdzie przemoc jest zabroniona i sankcjonowana przez prawo – m. in. w krajach Unii Europejskiej.
Oficjalne dane dotyczące procederu uzyskać można ze statystyk przestępczości. Te nie ukazują prawie nic w kwestii zakresu problemu, a odzwierciedlają jedynie działania policji i sądów. Trzeba zaś pamiętać, że wielka liczba przypadków stosowania przemocy w domu nigdy nie została ujawniona, a służby porządkowe nie były wezwane. Przykładowo wskazać można, że w 2004 roku aż 90% ofiar przemocy we Włoszech nie zgłosiło sprawy. Z badań włoskiego urzędu statystycznego Istat wynika zaś, że przemocy w tymże roku doświadczyło 55% kobiet.
Dopiero od połowy lat 90. zaczęto przeprowadzać badania, które mają na celu uzyskanie wiarygodnych wskaźników. Szeroko zakrojone badanie Światowej Organizacji Zdrowia wskazało, jak często kobiety padają ofiarami przemocy domowej. Wyniki statystyk w Europie pokazały, że wskaźnik przemocy w stosunku do kobiet w krajach Unii Europejskiej waha się między 20 i 25%.
Wyniki badań ujawniają też bardziej szokujące fakty. W 2003 roku w Hiszpanii 92 kobiety zostały zabite przez swoich byłych bądź obecnych partnerów lub mężów, w 2004 roku – 94 kobiety padły ofiarą takiego morderstwa. We Francji 6 zgonów co miesiąc przypisywana jest skutkom przemocy domowej. Na Węgrzech, z ręki swego partnera co tydzień umiera kobieta. W czerwcu 2005 roku wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej ogłosił, że 7[tel]kobiet umiera corocznie w wyniku przemocy ich partnerów. Co bardziej przerażające - nadal dostępność danych dotyczących przestępstwa przemocy w ramach krajów Unii Europejskiej uważa się za wysoce niezadowalającą – statystyki te są więc niepełne. Nie ma sprawdzonych i wiarygodnych danych, które zostałyby uzgodnione na poziomie europejskim. W ograniczonym stopniu zajmował się tym problemem tylko Europol i Interpol. To zaś, że przypadki przemocy wobec kobiet pozostają często nieznane, powoduje rozpowszechnienie naruszeń praw płci żeńskiej, gdyż częstokroć brak jest nawet możliwości realnej ich ochrony. Sprawcy zaś pozostają w poczuciu bezkarności ich czynów.
Przyczyny przemocy można sklasyfikować jako osobiste i społeczne. W przeciwieństwie do ogólnego przekonania, przemoc domowa nie jest związana wyłącznie z ubóstwem, alkoholem czy narkotykami, choć i te niewątpliwie są jej katalizatorem. Przyczyną stosowania przemocy wobec kobiet jest częstokroć ich zależność ekonomiczna od partnera. Ta zaś ma swe źródło nie w czym innym, jak dyskryminacji kobiet w zakresie możliwości wykształcenia, a nade wszystko możliwości zawodowych i płacowych. Przemoc wynikać może także ze społecznego systemu wartości, zgodnie z którym przedstawicielki płci zeńskiej mają pozycję niższą i są zdominowane przez mężczyzn. Jest to uzależnione od patriarchalnych struktur władzy i określonej przez nie roli płci w danym społeczeństwie. Niekiedy przemoc tłumaczy się także zaburzeniami osobowości, wynikającymi z traumatycznych doświadczeń sprawcy.
Bez względu na przyczynę przemocy, mechanizm jej jest zawsze ten sam. Oparta jest ona na przewadze sił lub dominacji, wyrażającej się psychiczną lub fizyczną brutalnością. Dyskryminacja kobiet wobec mężczyzn sprawia ponadto, że rodzaj przemocy domowej pozostaje niewystarczająco zbadany, zwalczany i karany. To z kolei prowadzi do skutku, jakim jest trudność zapobieżeniu przemocy domowej.
Podkreślenia wymaga fakt, że przemoc wobec matek dotyka także dzieci, które stają się zarazem jej ofiarami. Jej negatywny wpływ rozszerza się na wiele problemów. Obok powodowania cierpienia skutkuje częstokroć ryzykiem dalszego stosowania przemocy.
Wobec ogromu zjawiska, jego powszechnego charakteru oraz obowiązku zapewnienia kobietom równości i bezpieczeństwa, konieczne było podjęcie działań w skali międzynarodowej. Wspólnota Europejska, konsekwentnie poszerzająca swe regulacje w zakresie ochrony praw człowieka, także nie mogła pominąć problemu.
W ramach Unii Europejskiej największa odpowiedzialność za zwalczanie przemocy domowej spoczywa na państwach członkowskich. Skala zjawiska i brak – czego dowodzą statystyki – silnego stanowiska państw członkowskich i wystarczających kroków dla rozwiązania tego problemu, skłoniły WE do przyłączenia się do tworzenia strategii ogólnoeuropejskiej. Konieczność istnienia takiej strategii podkreślono w Opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemocy wobec kobiet.
Zdaniem Komitetu, dla skutecznej walki z problemem istotne jest wypracowanie rozwiązań na płaszczyźnie instytucjonalnej i w celu skutecznego sposobu pozyskiwania informacji i danych statystycznych ze wszystkich państw członkowskich, nawet jeśli nigdy nie odzwierciedlą one rzeczywistego rozmiaru przestępstwa. Pomocą w tym zakresie ma służyć projekt EIDIV (European Indicators Database on Intimate Partner Violence), który przedstawia stosowne propozycje dotyczące zharmonizowanego europejskiego badania społecznego. Niezwykle istotne jest także działanie prewencyjne, czyli zapobieganie przemocy. Należy uczulić na problem opinię publiczną. Ważna jest więc informacja oraz nieustanne wyjaśnianie, że w nowoczesnym społeczeństwie demokratycznym nie wolno przyzwalać na przemoc mężczyzn wobec kobiet. Jak podkreślił Komitet, w opracowywanie projektów interwencyjnych i programów współpracy należy włączyć także mężczyzn. W realizacji powyższych zadań istotną rolę przypisano organizacjom pozarządowym.
Ponadto zwrócono uwagę, że szczególne trudności w uzyskaniu pomocy mogą mieć starsze kobiety i imigrantki, toteż w kampaniach informacyjnych należy lepiej uwzględnić tę grupę docelową. Podkreślono także, że wobec rozprzestrzenienia się skutków przemocy na wiele aspektów życia ofiary, zachodzi potrzeba wprowadzania przez instytucje rynku pracy kompleksowych rozwiązań oraz wdrożenia rozwiązań prawnych przewidujących obowiązek sprawcy do opuszczenia wspólnego mieszkania i pozostawienia go do wyłącznego użytku ofiary.
Europejskim narzędziem walki z przemocą wobec kobiet jest stworzony w 1997 roku program Daphne. Na lata 2[tel]opracowano program działania Wspólnoty w celu zapobiegania i zwalczania przemocy wobec dzieci, młodzieży i kobiet oraz w celu ochrony ofiar i grup ryzyka – Daphne II. Do celów programu należy zapobieganie i zwalczanie występujących w życiu publicznym lub prywatnym wszelkich form przemocy, m. in. wobec kobiet, przez podejmowanie środków zapobiegawczych oraz przez zapewnienie wsparcia ofiarom i grupom ryzyka. Priorytetem jest zapobieganie narażeniu w przyszłości na akty przemocy. Dalszym celem jest pomoc i wsparcie dla organizacji pozarządowych i innych organizacji działających w tej dziedzinie. Obecnie dobiegają końca prace nad przyjęciem trzeciej fazy programu Daphne, na lata 2[tel]. Do ogólnych celów programu posłowie dodali ochronę ofiar i grup ryzyka oraz zwalczanie okaleczenia kobiecych narządów płciowych.
Właśnie ostatnie z wymienionych zjawisk – okaleczanie kobiecych narządów płciowych, będące formą przemocy w rodzinie – wydawało się do niedawna zbyt nieprawdopodobne, mało znane i odległe dla Europy. Tymczasem z końcem XX wieku, w związku z napływem fali imigrantów, popełnianie tych tzw. zbrodni honorowych stało się faktem także w krajach europejskich. Narastanie zjawiska wywołało przerwanie milczenia – społeczną debatę oraz reakcję organów Wspólnoty Europejskiej wobec braku zapewnienia dziewczętom bezpieczeństwa i uchronienia przed owym procederem w krajach członkowskich.
Parlament Europejski dnia 20 września 2001 roku przyjął Rezolucję w sprawie okaleczania żeńskich narządów płciowych (female genital mutilation). Uwzględniając ją w kolejnej Rezolucji w sprawie obecnej sytuacji oraz przyszłych działań w zakresie zwalczania przemocy wobec kobiet jeszcze raz podkreślił, że okaleczanie narządów płciowych kobiet, czyli tzw. „przestępstwa honorowe”, są faktem w Unii Europejskiej. Wezwano państwa członkowskie do nieuznawania żadnych odwołań do praktyk kulturowych za okoliczności łagodzące w przypadkach okaleczania żeńskich narządów płciowych. Nakazano podjęcie działań mających na celu uświadomienie imigrantom zamieszkującym na terytorium Wspólnoty, że okaleczanie narządów płciowych żeńskich stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia kobiety oraz pogwałcenie praw człowieka. Każdy taki proceder, jako naruszający prawa podstawowe, a przede wszystkim prawo integralności fizycznej, jest nielegalny i należy go uznać za akt bezprawnej przemocy, a każda osoba dopuszczająca się tego typu praktyk winna być zgodnie z prawem ścigana.
U progu XXI wieku przekonujemy się, że problem przestępstwa przemocy domowej wobec kobiet jest procederem, którego ciężaru rozwiązania prawne czy instytucjonalne na poziomie międzynarodowym, w tym europejskim, nie potrafiły udźwignąć. Uaktualniane z roku na rok statystyki cząstkowo odkrywają brutalną prawdę o skali zjawiska. Pozytywnym aspektem podejmowanych działań jest fakt, że wobec większej świadomości i uwrażliwienia społeczności ogólnoświatowej, wiedza na temat przemocy wobec kobiet staje się coraz głębsza. Wiedza ta przeraża i w ramach gromadzenia nowych danych przerażać będzie jeszcze bardziej. Jednakże tylko dzięki jej uzyskaniu możliwe jest zaprzestanie postrzegania problemu, jako indywidualnego i walka z nim, jako naruszeniem uniwersalnych, nadrzędnych praw człowieka, których pogwałcenie podważa zasady demokracji, jakimi szczycą się obecne państwa Wspólnoty Europejskiej.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Polecana literatura i dokumenty
- Czarna księga kobiet, red. – Christine Ockrent Warszawa 2007
- Decyzja nr 803/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r., Dz.U. WE L 336
- European Women’s Lobby Study, Unveiling the Hidden Data on Domestic Violence in the European Union, Final Report, November 1999
- Magazyn Europejski, nr pt.: Przemoc wobec kobiet: problem europejski, cafebabel.com, 2006
- Mellibruda J., Przemoc domowa i uzależnienia jako zagrożenia zdrowia psychicznego, Wykład wygłoszony na X Ogólnopolskiej Konferencji „Przeciw Przemocy w Rodzinie”, Warszawa 30 listopada - 2 grudnia 2005
- Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet, 2006/C 110/15, Dz.U. WE C 110/89
- Przemoc w życiu kobiet – Raport WHO
- Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie obecnej sytuacji oraz przyszłych działań w zakresie zwalczania przemocy wobec kobiet, 2004/2220(INI), P6_TA(2006)0038
- Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie okaleczania żeńskich narządów płciowych, 20 września 2001 roku 2001/2035 (INI)
- Większy budżet na walkę z przemocą wobec kobiet, młodzieży i dzieci (Daphne III), Prawa kobiet/równouprawnienie, Info Parlament Europejski, www.europarl.europa.eu, 5.09.2006